Boże Narodzenie, najpiękniejsze ze wszystkich świąt chrześcijańskich, zostało oficjalnie uznane przez Rzym dopiero w IV w.n.e., ponieważ tkwiło zbyt wieloma korzeniami w prastarych bardzo pogańskich tradycjach. Nawet miły zwyczaj obdarowywania się w wieczór wigilijny podarunkami, sięga rzymskich saturnalii.
Wieczerza wigilijna zawsze składała się z postnych dań. Sporządzano ich dużo, aby zaznać w kolejnym roku dobrobytu. Są one dalekim echem pogańskich uczt obrzędowych naszych przodków i przed wiekami przypisywano im magiczne właściwości. Jeszcze dzisiaj daje się opłatek wigilijny zwierzętom, co ma je chronić od chorób.
W zależności od regionu, tradycji rodzinnych, zestaw wigilijnych potraw jest różny, ale na wigilijnym stole powinny znaleźć się wszystkie płody ziemi. Potraw powinno być dwanaście. Każdej należy spróbować, co zapewni szczęście przez cały rok. Do najbardziej typowych należą: barszcz z uszkami (wymiennie w niektórych regionach Polski z białym żurem lub zupą grzybową), ryby przyrządzane na różne sposoby, (z najbardziej tradycyjnym karpiem), kapusta z grochem, pierogi z kapustą, paszteciki z grzybami, kotleciki z ryżu z sosem grzybowym, kluski z makiem, cukrem i miodem, kompot z suszonych owoców, zupa migdałowa czy z tradycji wschodniej kulebiak i kutia.
POMORZE i KASZUBY – Ze względu na to, że ten region Polski jest bogaty we wszelakie ryby z morza i z jezior, na stołach wigilijnych jest ich mnóstwo jak np: wędzone węgorze i wszelkie odmiany śledzi np. duszone z jabłkami, śledzie po kaszubsku. Obok barszczu, serwowana jest zupa rybna. Popularne są również pierogi z rybnym farszem. Dania, a głównie ciasta, osładza się konfiturą z czerwonej róży.
ŚLĄSK – Tutaj tradycja nakazuje, aby stół był bogaty zastawiony. Często podaje się postne zupy takie jak: grzybowa lub „kapuśnica z grzybami”, czy bardzo efektowna zupa migdałowa. Wśród ryb tak jak i w całej Polsce wyróżnia się karpia. Pojawiają się również śledzie, ale bardziej jako dodatek. Do ryb podaje się „kartofle” (wpływ kuchni niemieckiej). Głównie serwowane są kapusta z grzybami oraz kluski z ziemniaków bądź jęczmienia, które na Śląsku są niezwykle popularne. Do dań zawsze obecnych na wigilijnym śląskim stole zaliczana jest Moczka (Jest to tradycyjna śląska potrawa wigilijna. Kiedyś był to gęsty sos podawany do klusek. Moczka mogła być pikantna lub słodka, w jej skład wchodziły suszone śliwki, gruszki lub grzyby i czosnek. Teraz moczka serwowana jet w postaci zupy, przyrządzanej na rosole z warzyw z dodatkiem bakalii. Czasami do wywaru dodaje sie piwo.), a na deser podawane są makówki oraz drożdżowa baba z bakaliami.
PODLASIE – Ta kuchnia charakteryzuje się wieloma wpływami z kresów (Białorusi, Ukrainy), dlatego też większość potraw wigilijnych również pochodzi z tych regionów. Serwuje się kutię oraz kisiel z mąki owsianej. Najczęściej podawaną zupą jest postny barszcz z grzybami, a po nim zazwyczaj wkracza smażona ryba i kluski z makiem polane olejem lnianym.
WARMIA I MAZURY– W związku z faktem, że okolice te zamieszkuje wielu przyjezdnych z Litwy czy Białorusi, kuchnia warmińsko-mazurska jest zdominowana przez potrawy stamtąd przywiezione. Na Wigilię serwuje się barszcz lub zupy owocowe, śledzie w oleju, kasze przyrządzane na wiele sposobów oraz ziemniaki. Pierogi z kapustą i grzybami to też bardzo popularne danie. Natomiast w pierwszy i drugi dzień świat na stół wkraczają gęś, mięso oraz ryby z mazurskich jezior.
MAZOWSZE – Tutaj serwowane są zazwyczaj: postny czerwony barszcz z uszkami, ryby takie jak karp w śmietanie czy w galarecie, kluski z makiem, lub panierowane i smażone grzyby suszone oraz postny bigos. Do popicia każdego dania, podawany jest kompot z suszu. Często, mimo tego, że to przysmak ze wschodu, podawana jest kutia. Dawniej w bogatszych domach mieszczan na stole obowiązkowa była zupa rybna. Ze słodyczy serwuje się baby drożdżowe, makowce oraz pierniki i galaretki.
WIELKOPOLSKA I POZNAŃ – Tutaj wśród dań wigilijnych królują zupa z konopi, groch z kapustą, pierogi z grzybami, suszone grzyby smażone na oleju. W Poznaniu – zagłębiu ziemniaczanym – oczywiście nie można obyć się bez ziemniaków serwowanych do wigilijnych dań, a do najbardziej popularnych słodyczy zalicza się szyszki z kaszy z bakaliami.
GÓRY i PODHALE – Górale raczej mają skromne podejście do świat Bożego Narodzenia. Tutejsze potrawy są raczej proste. Wiele dań przyrządza się z ziemniaków i podhalańskich serów, takich: jak oscypek czy bundz. Popularne są bukty – czyli kopytka czy moskole – podpłomyki z gotowanych ziemniaków. Serwowana jest również kapusta i kłóty czyli kapusta z ziemniakami. Słodyczy do dań dodają miód i suszone śliwki. Te ostatnie są również składnikiem postnej kwaśnicy.
K.W.
