W 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, już wkrótce w rolniczej wsi Gdynia rozpoczęto budowę portu oraz miasta. Zmiany te niedługo dotknęły Chwaszczyno. Centrum wsi, gdzie obecnie stoi obelisk wyglądało zupełnie inaczej jeszcze na początku lat 30-tych XX wieku. W miejscu, gdzie znajduje się obecnie nowy obelisk znajdował się niewielki staw. Wokół niego na kształt trójkąta krzyżowały się drogi z Oliwy na Wejherowo, oraz dzisiejsza ul. Mickiewicza, którą na wprost można było jechać do Wielkiego Kacka.
Droga z Wejherowa w kierunku Wielkiego Kacka biegła, tak jak obecnie. Budowa nowej drogi z Gdyni do Kościerzyny w latach 1933-1935 zmieniła wygląd centrum wsi – po śladzie drogi z Wielkiego Kacka na wprost w kierunku Żukowa wytyczono nową szosę. Latem 1933 roku centrum wsi zostało zelektryfikowane. 1 sierpnia 1934 roku została powołana do życia gmina Chwaszczyno, która została po wojennej przerwie ponownie została reaktywowana wyborem nowych władz GRN 16 maja 1945 roku. Gminy zostały zniesione w 1954 roku i zastąpione przez o wiele mniejsze Gromady. Gminę Chwaszczyno podzielono na 4 gromady: Wiczlino, Koleczkowo, Kielno i Chwaszczyno. W skład tej ostatniej wchodziły początkowo: Chwaszczyno, Czarne Błota, Lisie Błota, Kacze Buki, Rewerenda, Osowa, Wysoka, Kukawka, Ogród Paryski, Gołębiewo oraz Tuchom bez Nowego Tuchomia z zniesionej gminy Banino. W 1960 roku w skład gromady Chwaszczyno włączono zniesioną gromadę Wiczlino, czyli miejscowości Wiczlino, Chwarzno, Zwierzyniec, Rogulewo, Zielenisz i Kolonię.
Chwaszczyno według niektórych źródeł miało zostać wyzwolone 13 marca, jednak jeszcze w dniach 16-18 marca 1945 toczyły się walki o górę Donas na Koloni. Wedle szacunków w wyniku bezpośrednich działań wojennych zginąć miało od 17-60 mieszkańców Gromady Chwaszczyno. Jednakże liczby te są jedynie tylko szacunkami, a osób straconych w obozach zagłady często nie sposób ustalić, podobnie jak osób, które nie wróciły z wojny ginąc na frontach w ciągu całej wojny.
W ćwierć wieku po zakończeniu wojny dojrzewał pomysł upamiętnienia mieszkańców gromady, którzy zginęli podczas II wojny światowej. 7 czerwca 1970 roku odbył się festyn wiejski, podczas którego powstał pomysł zagospodarowania centrum wsi poprzez zasypanie stawu i uporządkowania tego terenu. Równocześnie w szkole odbywał się konkurs plastyczny podczas którego pierwszą nagrodę zdobyła Jadwiga Biesek rysując obelisk na trójkątnym placu przy skrzyżowaniu.
W celu uporządkowania placu w centrum wsi i wybudowania tam obelisku podczas sesji Gromadzkiej RN 21 lipca 1971 roku powołany został do życia 7-osobowy Społeczny Komitet Budowy Obelisku. Jego przewodniczącym został Józef Kaczorek, a zastępcą Teodor Karkutt. Te dwie osoby były najbardziej zaangażowane w wszelkie działania zmierzające do zagospodarowania trójkątnego terenu przy skrzyżowaniu i wybudowania obelisku.
Program estetyzacji wsi Chwaszczyno, jaki podjęła Gromadzka RN umożliwiał uporządkowanie tegoż terenu i wybudowanie obelisku. W tym celu dotychczasowy rów został zasypany, a wody odprowadzone przez kręgi betonowe. Staw został zasypany w ramach szarwarku przez rolników Gromady. Architekt powiatowej RN opracował projekt budowlany obelisku.
Mistrz murarski Felchner z Osowy wykonywał prace murarskie i kamieniarskie przy obelisku. Kamieniarz Bolesław Stefanowski z Karczemek wykonał tablicę pamiątkową umieszczoną na obelisku. Ślusarz Phonke spawał łańcuchy i słupki w czynie społecznym, które komitet otrzymał w darze od Marynarki Wojennej.
Cały teren został uprzątnięty, wybudowana została również murowana wiata przystankowa, która jeszcze kilkanaście lat temu znajdowała się w pobliżu tego placu.
17 września 1972 roku o godzinie 14 w niedzielę, Społeczny Komitet Budowy Obelisku oraz Koło ZBoWiD w Chwaszczynie przygotowały uroczystość odsłonięcia obelisku. Odsłonięcia dokonał prezes Zarządu Okręgowego ZBoWiD w Gdańsku Piotr Stolarek.
Jak udało nam się ustalić data 17 września była datą przypadkową. Obecnie jest to jednak znamienna data, gdyż jest to rocznica napaści ZSRR na Polskę. Dzięki przypadkowi odsłonięcia obelisku 17 września uhonorowano również w ten sposób również ofiary drugiego z systemów totalitarnych i to w trudnych czasach PRL.
Od ponad dwudziestu kilku lat pod obeliskiem nie były organizowane żadne oficjalne uroczystości, podczas gdy do roku 1989 odbywały się tam uroczyste apele oraz zaciągane były warty honorowe najczęściej przez drużyny harcerskie.
W ten sposób upamiętniano daty 9 maja dzień Zwycięstwa, 22 lipca święto Odrodzenia, 1 września rocznicę wybuchu II wojny światowej, 1 listopada Wszystkich Świętych, 12 marca rocznica wyzwolenia wsi, 12 października Dzień Wojska Polskiego.
Przed kilkoma laty powstał pomysł renowacji obelisku, który został zrealizowany w zupełnie nowej postaci.
Znamiennym jest fakt, że szkic Jadwigi Biesek z 1970 stał się ponadczasowym, gdyż rysunek ten niemalże w całości odzwierciedla nowy obelisk, który zostanie za chwilę odsłonięty i poświęcony.
mgr Wojciech Albecki
